Тоқтасынов Қанапия

Менің атам Тоқтасынов Қанапия 1899 жылы Павлодар облысы, Железин ауданы, Бозқұт ауылында дүниеге келген. 40 жасында Үрлітүп РВК-мен майданға шақырылды. Оңтүстік батыс майданда соғысқан. Сталинград түбіндегі шайқасқа қатысып, сол жерде гаубиялық снаряды жарылып, оң аяғының бұлшық еттері мен қолындағы бас бармақты жұлып алды. 1943 жылы үйге комиссияланды.

Соғыстан кейін Железин ауданы Жаңабет ауылында тұрған. Атам ауыл тұрғындары арасында өте сыйлы болды, Аллаға сенетін, намаз оқитын діні қатты адам болды. 70 жасқа дейін атқа мінген. Оның әйелі, яғни біздің әжеміз Қасымханова Мақпоз да намаз оқыған діншіл адам. Ол күйеуін қатты құрметтеді, атамнан 15 жас кіші болды. Біздің әжеміз 15 жасында, қазіргі стандарттар бойынша, 30 жастағы ересек адамға тұрмысқа шығып, отау құрған қыз. Олардың 12 баласы дүниеге келді, бірақ, өкінішке орай, бірде-біреуі аман қалмады. Әжеміздің сөзінен баланың 10-12 жасқа дейін өмір сүргенін, отбасында толыққанды көмекші болғанын естідім. Менің есімде, балалары әкесімен бірге орманнан отын әкеліп жүргені туралы әжемнің айтқаны бар. Әкесі кесіп, балалар жинайтын. Біз балалардың қызығына тоя алмай жүретін едік деп әжем көзіне жас алып, күрсінетін. 12 жасқа жеткен бозбала шауып жүріп, бір күні өзінен өзі кеуіп, қайтыс болатын дейді әжем. Және де әрқайсысы солай болды. 12 рет. Осындай ауыр қайғыны атам мен әжемнің қалай көтергенін білмеймін, бірақ әжемнің есінен тани беретінін естігенмін. Ал менің атам өзін-өзі ұстады. Ол отбасының отағасы, ер адам. Оған еңсесін түсіріп, бетін тырнау лайықты емес. Әйтпесе, мүмкін, олар өздері қайғыдан ауырып, құса болып қайтыс болар ма еді.

Сонымен, 1957 жылы қарт ерлі-зайыптылар отбасында кішкентай нәресте қыз пайда болды. Біздің анамыз - Манзила. Ия, әжеміз жаңа туған қызды өз тәуекеліне алды. Олар оған барлық сүйіспеншілік пен нәзіктікті берді. Еркелетіп өсірді. Анамыз мектепті бітірген кезде, өздері сауатсыз болғанына қарамастан, қарттар қызын адамдар қатарына қосу үшін бар күшін салды. Анам жоғары педагогикалық білім алды, мектепте жұмыс істеді және Жаңабет мектебінің директоры тәжірибелі және талантты жетекші Анафин Қажымұрат мұғалімнен кейін директор болды. Есімі жаңабеттіктер үшін аңызға айналған тағы бір үлкен мұғалім – Шаймардан ұстазды атамай кете алмаймын. Менің есімде бұл екі мұғалім мектептің екі алыбы, анамның тәлімгерлері және білім қоймасы ретінде сақталған.

Атамыз мен әжеміз қартайған кезде, анамыз ата-анасымен бірге және өз отбасымен бірге тұрды. Қазақ отбасыларында, әдеттегідей, қыз тұрмысқа шығып, әкесінің үйінен кетеді, ал ұлы ата-анасымен қалады. Ал менің атам мен әжем үшін біздің анамыз жалғыз бала, ұлы және қызы болды. Анам ата-анасын соңына дейін асырады, өзі оларды соңғы сапарға шығарды. Өкінішке орай, анам әжемнен үш-ақ жыл ұзақ өмір сүрді.

Атамыздың денсаулығы жақсы болды, ол әрдайым тік отыратын, іс бойынша қысқа сөйлейтін, біздің үйге жиі келетін ақсақалдармен елдің, ауылдың жайы туралы сұхбаттасып отыратын.

80-ші жылдардың аяғы мен 90-шы жылдардың басында Жаңабетте жаңбыр шақыру құрмалдық өткізу дәстүрі болған. Бұрын мұндай оқиғалар болған шығар, бірақ мен өзім көргенім туралы жазып отырмын. Бүкіл ауыл орманда жиналып, етті үлкен қазандарда пісіретін. Намаз оқылатын, ас қойылатын. Шынында да, екінші күні жақсы жаңбыр жауатын. Бірде, осындай оқиғадан кейін менің атам ауырып қалды, ол ол орманға өз аяғымен барып, қайтқанда ауылдың ер адамдары жетектеп әкелді. Содан бері атамның белі шойылып, жүре алмай қалды. Менің ойымша, сыз жерге отырып, беліне суық тигізіп алған шығар. Ол жиі есік алдында отыратын болды. Мен оның оң қолына айналдым. Менсіз сыртқа шықпады.

9 мамырда мектеп оқушылары ретінде соғыс ардагерлеріне арналған шағын концерт ұйымдастырып, қол астындағы материалдардан жасалған сыйлықтарды өзіміз дайындағанымыз есімде. Бұл керемет жұлдыз, Қызыл элементтері бар алтын картоннан жасалған орден екені есімде. Әрине, мен атамды жалдағыдай 9 мамырға мектепке алып бардым. Бірақ дәл осы жылы, 1992 жыл болған шығар, атамды мектепке жеткізу қиынға түсті. Біз мектепке және үйге әрең жеттік. Ауру өршіп, атамыз нашарлай бастады, ол іс жүзінде жатып қалды, кейде ғана отыратын. Әжеміз күйеуін әрдайым қолдады, тіпті оны жігерлендіруге тырысты. Айта кететін жай, әжеміз, өзі 80 –ге жетіп қалса да, үй жұмысын істеп, тамақ пісіріп, жүгіріп жүретіні есміде. Анамыз ол кезде күнде таңнан кешке дейін жұмысында болатын.

Менің атам, Тоқтасынов Қанапия, 95 жасында Железин ауданының Жаңабет ауылында 1994 жылы туған-туысқандарының ортасында дүниеден өтті. Ол батыл, мейірімді және бізді жақсы көретін адам ретінде менің жадымда мәңгі қалды. Тағдырдың жазуымен дәл осы адам - Тоқтасынов Қанапия менің атам болғанын мақтан тұтамын!

Умарова А.Е.

Токтасынов